Historia Słowackiego Raju
Na świecie jest wiele wspaniałych miejsc, które ludzie nazwali rajem. Na Słowacji mamy piękną naturę, ale tylko jedno miejsce nosi oficjalną nazwę Słowacki Raj dzięki swoim wyjątkowym naturalnym pięknom - głębokim wąwozom, kanionom, magicznym wodospadom czy tajemniczym jaskiniom. Kto pierwszy i kiedy nazwał ten kawałek ziemi na Spiszu rajem? Istnieje kilka teorii.
Raj mnichów
Zgodnie z jedną z teorii, to terytorium nazwano rajem już ponad 700 lat temu przez mnichów kartuzów, którzy w 1299 roku zbudowali tu klasztor. W dokumentach z epoki po raz pierwszy wspomniano o nim pod łacińską nazwą paradises, co oznacza raj.
W dokumencie legata papieskiego Gentilisa z 1308 roku napisano „domorum cartusiensis sancte Margarite in Lapis Refugii ac paradisi” – co oznacza Skałę Ucieczki.
Jednak nauczyciel kościelny Piotr Damian wyjaśnia, że „claustrum est paradisus”, czyli każdy klasztor uważa się za symbol raju – przedsionka nieba na ziemi, rajski ogród. Czy ówcześni mnisi kartuzi uważali raj tylko za klasztor czy też za jego szerokie okolice, już się nie dowiemy.
Raj w epoce kamiennej
Pierwsze opisy terenu dzisiejszego Słowackiego Raju pochodzą z XIX wieku. Wyjątkiem jest kronika klasztoru kartuzów na Kláštorisku. Chociaż ludność zamieszkująca to terytorium wiedziała o jego pięknie, te opisy dotyczą bardziej jego wykorzystania gospodarczego lub wydarzeń na Skale Ucieczki.
Dopiero dzieło dra Theodora Posewitza jest przewodnikiem opisującym piękno dzisiejszego Słowackiego Raju. Historię i teren centrum dzisiejszego Słowackiego Raju i Kláštoriska znamy jednak głównie z opisów historyków spiskich Jozefa Hradského i Matúša Pajdušáka. Systematyczne badania archeologiczne w Słowackim Raju potwierdzają jego zasiedlenie od epoki kamiennej. Ludzie znaleźli tu dobre warunki do życia, tj. odpowiednie jaskinie, możliwość ufortyfikowania swojej siedziby, wodę, drewno i wystarczającą ilość zwierzyny łownej.
Pierwotni ludzie osiedlali się na brzegach rzeki Hornád. Zamieszkiwali na zbiegu Hornádu i Veľkej Bielej vody, Ihríku, Čertovej diere i innych miejscach w okolicy. Archeologiczne badania Kláštoriska na Čertovej sihoti odkryły starsze wały obronne, z których jeden wał datowany jest na okres 5. wieku przed naszą erą. Znaleziska z Zielonej Góry (przedmioty z brązu i żelaza) w Hrabušicach pochodzą z 3. i 4. wieku przed naszą erą. Słowianie przybyli na te tereny w drugiej połowie pierwszego tysiąclecia, zakładali tu ufortyfikowane osiedla, osady i wykorzystywali je gospodarczo.
Raj według Gustáva Nedobrego
Nazwa Słowacki Raj pojawiła się po raz pierwszy w czasopiśmie Piękna Słowacja w 1921 roku w artykule Gustáva Nedobrego, który napisał: „Słowacki Raj. Tak piękną nazwą uhonorowany jest region należący do najpiękniejszych na Słowacji. Jest to w powiecie spiskim w okolicy Hrabušíc i Nowej Wsi w dolinie Hornadu i innych bocznych dolinach. Ten naprawdę magiczny, dotąd nie do końca doceniony zakątek Słowacji, dzięki Antonowi Straku zostanie ożywiony, ponownie oznakowany”.
Przymiotnik Słowacki dodany do raju prawdopodobnie przez studentów zrzeszonych w samokształceniowym kółku Sládkoviča przy Instytucie Wychowawczym chłopców, pracowników Kolei Koszycko-Bohumíńskiej w Spiskiej Nowej Wsi w 1920 roku, których nacjonalistycznie inspirował właśnie Gustáv Nedobrý, znaczący słowacki działacz turystyczny i sportowy, alpinista, narciarz i dyrektor tego instytutu. Inne źródła podają, że autorem nazwy Słowacki Raj jest profesor Béla Hajts. Nie ma jednak na to żadnych przekonujących dowodów.
Od Czarnej Góry po husytów
Romantyczne i magiczne terytorium Słowackiego Raju jest pozostałością potężnej Silva nigra, czyli Czarnej Góry. Czarna Góra pokrywała obszar między rzekami Hornád i Slaná, którego centralnym punktem jest szczyt Kráľova hoľa. Lokalne nazwy geograficzne i archeologiczne badania Słowackiego Raju potwierdzają, że pierwotne osadnictwo na tym terytorium było słowiańskie.
Świadczą o tym nazwy wąwozów, wzgórz, dolin, wiosek: Dolina Kruków, Biała Woda - Piecky, Sokolia Dolina, Stratená, Biały Potok, Havrania Skala, Matka Boża i inne. Lasy i bogactwa mineralne dawały ludziom, którzy tu żyli, pracę i środki do życia. Kopalnie miedzi, żelaza, srebra i innych metali oraz niemetali – glina, wapień, które tu wydobywano, umożliwiły rozwój górnictwa, hutnictwa, leśnictwa, węglarstwa czy innych rzemiosł.
Po najazdach tatarskich w XIII wieku pierwotna populacja się przerzedziła. Mieszkańcy opuszczonych wiosek ukryli się w głębokich lasach i jaskiniach. Węgierski król Bela IV osiedlał potem kraj kolonistami z Niemiec, o czym świadczą nazwy niektórych lokalizacji, wzgórz czy wiosek – Blaumont, Rittenberg, Neudorf, Glac, Flajšer...
Najwięcej zamieszania dla mieszkańców Słowackiego Raju przyniosło ruch husycki – w kwietniu 1433 husyci zajęli kartuzjański klasztor na Skale Ucieczki (Kláštorisko). Później, podczas panowania Jana Jiskry z Brandýsa, nastąpił rozwój ruchu braci polskich, budowano małe umocnienia, które na wzór husytów nazywano obozami. Najbardziej znany był obóz na Zielonej Górze.
Zielona Góra (658 m) leży w ważnym strategicznym i korzystnym miejscu i przez wiele lat była ważnym osiedlem. Ten pierwotnie zamek miał być strażnikiem bezpieczeństwa drogi prowadzącej ze Spisza do Gemeru przez Glac (stara droga Glacka).
